اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران

نروژ بالاترین شاخص تاب‌آوری را در دنیا دارد

برای بحران‌های آتی آماده شوید

تاريخ 1399/10/30 ساعت 10:02

آیدنه نگر/ ترجمه: مونا مشهدی رجبی/منبع:carphonewarehouse

تاب‌آوری اقتصادهای دنیا برای مقابله با بحران‌های اقتصادی و طبیعی مختلف، یکی از فاکتورهای مهم اقتصادی است و موضوعی است که در سال‌های اخیر بارها موردتوجه پژوهشگران قرارگرفته است. سؤال اصلی این است که یک کشور چگونه می‌تواند قدرت خود را برای مواجهه با بحران‌های اقتصادی و طبیعی پیش‌بینی‌نشده افزایش دهد و در صورت آسیب دیدن، بتواند به‌سرعت به زندگی عادی بازگردد؟ بدون شک دارا بودن زیرساخت‌های توسعه‌یافته یک عامل بسیار مهم است ولی عامل مهم‌تر را می‌توان در برنامه‌ریزی برای آینده و ارزیابی خطرات و احتمالات مختلف در صورت وقوع مشکلات پیش‌بینی‌نشده دانست. مسئله‌ای که نیاز به آموزش، مهارت و توانمندی دارد.

مرکز مطالعات «کارفون ویرهاوس» اخیراً اقدام به رده‌بندی ۳۰ کشور بر مبنای سطح تاب‌آوری اقتصادی آن‌ها کرده است. در ابتدای این گزارش در مورد شاخصی صحبت شد که به این موسسه امکان می‌داد تا کشورها را با هم مقایسه کند و در تهیه این شاخص پانزده زیربخش مهم مورد بررسی قرار گرفت. امتیاز هر فاکتور بین صفر تا ده بود و مجموع امتیاز این پانزده شاخص برای هر کشور می‌توانست شاخص تاب‌آوری اقتصادی را ایجاد کند. این شاخص عددی بین ۰ تا ۱۵۰ بود و هر چه به ۱۵۰ نزدیک‌تر بود نشان‌دهنده قدرت بیشتر کشور برای مقابله با بحران‌های آتی بود. نکته مهم این است که هیچ‌یک از کشورها به عدد ۱۵۰ نزدیک هم نشده‌اند و تنها پنج کشور توانسته‌اند شاخص تاب‌آوری اقتصادی بالاتر از ۱۰۰ را به خود اختصاص دهند.

شاخص تاب‌آوری چگونه محاسبه شد

برای بررسی شاخص تاب‌آوری اقتصادی، وضعیت کشورها از دو جنبه موردمطالعه قرارگرفته است. ازیک‌طرف قدرت مقابله آن‌ها با بحران‌ها در آینده نزدیک یعنی ۱۰ تا ۲۰ سال آینده در نظر گرفته‌شده است و از طرف دیگر قدرت آن‌ها برای مقابله با تحولات پیش بینی نشده در آینده دورتر از ۲۰ سال بررسی شده است. طبق این گزارش کشورهایی که از نظر زیرساخت‌های فیزیکی و تکنولوژیکی در سطح بالایی قرار داشته باشند و سرمایه‌های لازم در این حوزه‌ها را در اختیار داشته باشند، می‌توانند در مقابل چالش‌های آتی مقاومت کنند.

برای تهیه شاخص تاب‌آوری اقتصادی، فاکتورهای مختلفی در اقتصاد کشورها در نظر گرفته‌شده که عبارت‌اند از توسعه زیرساختی، ارتباطات و تکنولوژی، سیاست‌های زیست‌محیطی، حقوق انسانی، سیاست‌های اقتصادی و زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی. این فاکتورها برای ارزیابی میزان تاب‌آوری اقتصادی کشورها در آینده نزدیک یا به تعبیر بهتر میزان آمادگی کنونی آن‌ها برای مقابله با حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی موردتوجه قرارگرفته است و فاکتورهای دیگر برای تعیین شاخصی که توانایی آن‌ها برای مقابله با تحولات منفی آتی را موردمطالعه قرار می‌دهد، استفاده‌شده است.

فاکتورهایی که برای تهیه شاخص تاب‌آوری اقتصادی کشورها در آینده یا پتانسیل آن‌ها برای مقابل با بحران‌های آتی استفاده‌شده است می‌توان به سطح توسعه‌یافتگی زیرساخت‌های سایبری در کشورها، زیرساخت‌های نظامی، شاخص صلح جهانی، نرخ رکود اقتصادی و میزان ذخایر طبیعی موجود در کشورها که به آن‌ها امکان کسب درآمد در شرایط سخت اقتصادی را می‌دهد، اشاره کرد.

از طرف دیگر سطح احتمال مواجهه با شرایط نامناسب جوی و بحران‌های طبیعی، امنیت بهداشتی و در نهایت شمار تلفن‌های موجود در کشورها به ازای هر یک از ساکنین آن‌ها نیز از دیگر فاکتورهایی است که در تهیه این شاخص مدنظر قرارگرفته است.

مرکز مطالعاتی «کارفون ویرهاوس» در گزارش خود نوشت: «تاب‌آوری به معنای میزان مقاومت اقتصادی یک کشور در برابر حوادث طبیعی یا بحران‌های بزرگ است. این شاخص درواقع به بررسی این مسئله می‌پردازد که بعد از یک بحران چقدر طول می‌کشد تا اقتصاد یک کشور به وضعیت عادی بازگردد و از بحران خارج شود. سرعت احیای اقتصاد کشورها بعد از تجربه بحران‌ها فاکتور بسیار بااهمیتی است به‌خصوص در این روزها که تغییرات جوی چالش بزرگی برای دنیا ایجاد کرده است و احتمال وقوع سیل‌ها و طوفان‌های مختلف می‌تواند کار و زندگی در بسیاری از شهرها و مراکز را برای مدت‌های زیادی تعطیل کند. کشورها موظف هستند زیرساخت‌های اقتصادی و تکنولوژیکی خود را به‌گونه‌ای توسعه دهند که در شرایط بحرانی برنامه جایگزینی برای کار وجود داشته باشد. یکی از این ابزارهای جایگزین امکان دورکاری و استفاده از دنیای تکنولوژی برای انجام کار است که در جریان همه‌گیری کرونا از آن استفاده شد. امکان تدریس به‌صورت آنلاین و امکان برگزاری جلسات با استفاده از امکانات به‌روز تکنولوژیکی از مسائلی است که می‌تواند قدرت تاب‌آوری اقتصادها را در برابر بحران‌ها بیشتر کند.»

کدام کشورها بالاترین شاخص تاب‌آوری را دارند

در سال جاری نروژ به‌عنوان کشوری که بالاترین تاب‌آوری را برای مقابله با بحران‌های آتی دارد، معرفی‌شده است. این کشور در جریان همه‌گیری کرونا هم آسیب زیادی متحمل نشد و با استفاده از سیاست‌های اقتصادی صحیح توانست از تشدید رکود اقتصادی جلوگیری کند. این کشور از نظر شاخص‌های مرتبط باسیاست‌های زیست‌محیطی، منابع طبیعی و توانایی مقابله با شرایط سخت جوی در سطح بسیار بالایی قرار دارد و به همین دلیل توانسته است جایگاه اول فهرست را به خود اختصاص دهد. نروژ توانسته است از نظر سیاست‌های مرتبط با محیط‌زیست و حقوق بشر امتیاز ۱۰ را کسب کند از نظر سیاست‌های اقتصادی و تکنولوژی‌های ارتباطی و مخابراتی به ترتیب امتیاز ۹.۲۹ و ۹.۲۸ را به خود اختصاص داده است.

در جایگاه دوم این فهرست کشور کانادا قرار دارد که از نظر عملکرد بخش منابع طبیعی، زیرساخت‌های سایبری و در نهایت کارایی سیاست‌های اقتصادی در سطح بالایی قرار دارد و توانسته است در صدر کشورهای قاره امریکا قرار بگیرد. بالاترین امتیاز این کشور در حوزه زیرساخت‌های سایبری است که برابر با ۹.۵۹ است.

در سومین جایگاه این فهرست کشور فرانسه قرار دارد. در این کشور شمار گوشی‌های هوشمند به ازای هر فرد بسیار زیاد است و زیرساخت‌های بهداشت و درمان بسیار توسعه‌یافته است. زیرساخت‌های توسعه‌یافته شهری و صنعتی و حجم بالای منابع طبیعی در این کشور باعث شده است تا جایگاه سوم به این کشور اروپایی اختصاص داشته باشد. کشور آلمان هم در این رده‌بندی جایگاه چهارم را دارد و توانسته است در شمار زیادی از فاکتورهای سازنده شاخص، سطوح بالایی را به خود اختصاص دهد. این کشور از نظر زیرساخت‌های سایبری، شهری و صنعتی بسیار توسعه‌یافته است و سیاست‌های اقتصادی در این کشور با درایت و در زمان مناسب وضع و اجرا می‌شود. این کشور توانایی بالایی برای مقابله با شرایط بد جوی و حتی وضعیت بد سلامتی دارد و توسعه‌یافتگی سیستم بهداشت و درمان هم در این کشور صنعتی اروپایی باعث جذاب شدن اقتصاد آن برای سرمایه‌گذاری شده است.

استرالیا در این رده‌بندی جایگاه پنجم را دارد و از نظر توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها و وضعیت بهداشت و درمان در میان برترین کشورهای دنیا است ولی شاخص ارتباطات و تکنولوژی در این کشور از ۱۰ برابر با ۸ است و شاخص سیاست‌های اقتصادی و زیرساخت‌های سایبری هم در همین سطح قرار دارد.

نکته مهم این است که حداکثر شاخص تاب‌آوری برابر با ۱۵۰ است و تنها ۵ کشور نروژ، کانادا، فرانسه، آلمان و استرالیا توانسته‌اند شاخص بالاتر از ۱۰۰ به دست آورند.

جایگاه پنجم تا دهم به کدام کشورها اختصاص دارد

کشور سوییس در این رده‌بندی جایگاه ششم را به خود اختصاص داده است و شاخص تاب‌آوری در این کشور برابر با ۹۹.۴۴ است. این کشور یکی از کشورهای طرفدار صلح در دنیا است و همین مسئله باعث شده است تا موقعیت خوبی در دنیا داشته باشد. اما کم بودن حجم منابع طبیعی موجود در این کشور باعث شده است تا نتواند در میان پنج کشور اول فهرست قرار بگیرد. این کشور از نظر نوع سیاست‌های اقتصادی اجراشده در کشور و توانایی بالا برای مقابله با شرایط بد جوی وضعیت بسیار خوبی دارد.

کشور هلند هفتمین کشور این فهرست است که سطح بالای تکنولوژی‌های ارتباطاتی و مخابراتی، کارآمدی سیاست‌های اقتصادی و حجم بالای منابع طبیعی باعث قرار گرفتن این کشور در این جایگاه شده است. این کشور از نظر سطح خدمات‌رسانی در حوزه بهداشت و درمان نیز در میان کشورهای برجسته در دنیا است.

بریتانیا در این رده‌بندی جایگاه هشتم را دارد و از نظر توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها، سطح تکنولوژی‌های مخابراتی و اطلاعاتی و زیرساخت‌های سایبری کشوری بسیار قدرتمند است. در جایگاه نهم کشور سنگاپور قرارگرفته است که تنها کشوری بعد از نروژ است که در بیش از یکی از فاکتورهای سازنده شاخص تاب‌آوری اقتصادی توانسته است امتیاز ۱۰ را به دست آورد و این امتیاز برای آمادگی کشور برای تغییرات ناگهانی جوی و وضع سیاست‌های مناسب اقتصادی و در سریع‌ترین زمان ممکن، کسب کرده است. این کشور زیرساخت‌های توسعه‌یافته‌ای دارد و از نظر سطح تکنولوژی و مخابراتی هم بسیار پیشرفته است.

اسپانیا در این رده‌بندی جایگاه دهم را دارد و امتیاز کامل را از نظر توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها دارد. امتیاز این کشور برای زیرساخت‌های بهداشت و درمان ۹ است.

طبق این گزارش امریکا از نظر شاخص تاب‌آوری اقتصادی جایگاه یازدهم دنیا را دارد و این شاخص برای امریکا برابر با ۸۹.۹۵ است. این کشور از نظر تکنولوژی‌های مخابراتی و اطلاعاتی و سطح خدمات‌رسانی در حوزه بهداشت و درمان جایگاه بسیار خوبی دارد ولی از نظر سطح توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها با کشورهای اول این فهرست قابل‌مقایسه نیست. جذب سرمایه‌گذاری کلید موفقیت این کشور در توسعه زیرساخت‌ها و افزایش شاخص تاب‌آوری اقتصادی است.

کره جنوبی سیزدهمین کشور فهرست است و امارات با داشتن شاخص ۷۲.۹۵ توانست جایگاه پانزدهم را به خود اختصاص دهد. ژاپن شانزدهمین کشور این فهرست است و کشورهای ترکیه و چین به ترتیب جایگاه‌های بیست‌ویک و بیست و دوم این فهرست را دارند. بزرگی شاخص تاب‌آوری اقتصادی برای کشور ترکیه برابر با ۶۶.۹۰ است و برای چین به سطحی برابر با ۶۶.۵۱ رسیده است.

عربستان سعودی جایگاه بیست و چهارم این فهرست و هند جایگاه بیست و پنجم را دارد.

این موسسه برای تهیه این گزارش سی کشور را موردمطالعه قرار داده است و بزرگی اقتصاد این کشورها در سال ۲۰۳۰ را به‌عنوان فاکتوری مهم برای مطالعه قدرت آن‌ها برای مقابله با تحولات آتی در نظر گرفت.

سه کشوری که در انتهای این فهرست قرار دارند یعنی جایگاه‌های بیست و هشتم تا سی‌ام را دارند عبارت‌اند از بنگلادش، نیجریه و گوایانا که هر سه اقتصادی بسیار ضعیف و زیرساخت‌های آسیب‌دیده‌ای دارند.

چگونه می‌توان برای آینده آماده شد

آماده شدن برای آینده به معنای فراهم کردن زیرساخت‌های لازم برای مواجهه با چالش‌های غیرقابل‌پیش‌بینی است. این زیرساخت‌ها شامل زیرساخت‌های شهری، ارتباطاتی، اطلاعاتی و تکنولوژیکی است و توسعه‌یافتگی این زیرساخت‌ها کاملاً در ارتباط مستقیم با میزان سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها است. به‌عنوان‌مثال کشورهایی که بیشترین سرمایه‌گذاری را در حوزه افزایش دسترسی به تکنولوژی نسل پنجم یا 5G انجام می‌دهد، یا کشورهایی که بیشترین سرمایه‌گذاری را در افزایش ضریب نفوذ گوشی‌های هوشمند در جامعه دارند و تلاش می‌کنند تا بخش وسیع‌تری از جمعیت کشور به اینترنت و خدمات آنلاین دسترسی داشته باشند، همه در زمره کشورهایی هستند که برای آینده آماده‌اند.

مطالعات نشان داده است سنگاپور پیشگام‌ترین کشور دنیا از نظر سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساختی است و کشورهای نروژ و فرانسه در رده‌های بعدی قرار دارند. از میان سی کشور موردمطالعه امریکا کمترین سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساختی را انجام می‌دهد درحالی‌که از نظر سطح توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها ضعف‌های زیادی دارد و چین هم از نظر میزان اندک سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها بعد از امریکا، پایین‌ترین جایگاه را دارد.

در حوزه سطح توسعه‌یافتگی تکنولوژی‌های اطلاعاتی و مخابراتی، امارات جایگاه اول را دارد و کشورهای کره جنوبی و نروژ به ترتیب جایگاه دوم و سوم را دارند. پایین‌ترین کشورها از نظر سطح توسعه‌یافتگی تکنولوژی‌ها و مخابراتی کشورهای اتیوپی، هند و روآندا هستند.

متیو گریفین، یکی از پژوهشگران حوزه آینده‌پژوهی بر این باور است برای اینکه برای مواجهه با دنیای آینده آماده شویم باید با علم روز دنیا و دنیای کامپیوتر بیشتر خو بگیریم و این کامپیوترهای توسعه‌یافته و تکنولوژی‌های مرتبط با آن به اولین و اصلی‌ترین وسیله موردنیاز ما برای کار و زندگی تبدیل شود. ازجمله کشورهایی که برای حرکت به این سمت سرمایه‌گذاری‌های زیادی کرده‌اند می‌توان به چین، عربستان، سنگاپور و امارات اشاره کرد. به‌عنوان‌مثال عربستان بالغ‌بر ۵۰۰ میلیارد دلار برای ساخت شهر هوشمند Meon سرمایه‌گذاری کرده است و در دوبی و سنگاپور هم سیستم تاکسی‌های رباتی به کار گرفته‌شده است تا برای دنیای آینده و خودروهای بدون راننده آماده شوند.

شکوفایی اقتصادی هم اهمیت زیادی دارد

باید در نظر داشت که سیاست‌ها سنگ بنای هر کشور هستند. از سیاست‌های مرتبط با محیط‌زیست گرفته تا سیاست‌های اقتصادی و سیاست‌های مربوط به حوزه بهداشت و درمان. هر کشوری که سیاست‌های بهتری وضع کند و قدرت اجرای آن‌ها را داشته باشد می‌تواند قدرت بیشتری برای مقابله با چالش‌های آتی دنیا در خود ایجاد کند. مطالعات نشان داده است کشورهایی می‌توانند برای مواجهه با چالش‌های آینده آمادگی بیشتری داشته باشند که سیاست‌های بهتری در حوزه اقتصاد و محیط‌زیست وضع و اجرا کنند.

گریفین در این مورد نوشت: «دسترسی به انرژی‌های احیاشدنی و سرمایه‌گذاری در این حوزه، سطح انتشار گازهای گلخانه‌ای و سیاست‌های وضع‌شده برای مقابله با این معضل و سطح آلودگی هوا اهمیت زیادی دارند. از طرف دیگر کشورها باید بتوانند جوانان خود را برای بازار کار آماده کنند، باید اطلاعات مرتبط با تکنولوژی‌های روز دنیا و دنیای اینترنت را در اختیارشان قرار دهند و زمینه را برای اشتغال افراد بر مبنای سطح توانایی و قدرت علمی در سطوح بالای صنعتی و اقتصادی فراهم آورند. در این صورت است که زمینه برای توسعه‌یافتگی علمی و اقتصادی و برنامه‌ریزی صحیح برای آینده فراهم می‌شود.»

بررسی‌ها نشان داد سنگاپور از کشورهایی است که برترین سیاست‌های اقتصادی را وضع و اجرا کرده است و کشورهای آلمان و سوییس از این نظر در رده‌های بعدی قرار دارند. در انتهای این فهرست کشور گوایانا قرار دارد که یک کشور کوچک در امریکای جنوبی است. از نظر وضع و اجرای سیاست‌های زیست‌محیطی که این روزها از آن‌ها به‌عنوان مهم‌ترین مسئله دنیا نام‌برده می‌شود، کشور نروژ جایگاه اول را دارد و سوییس و برزیل به ترتیب جایگاه دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند. دلیل قرار گفتن برزیل در جایگاه سوم را هم می‌توان سرمایه‌گذاری کلان این کشور در تولید انرژی‌های احیاشدنی دانست که باعث شد تا وابستگی این کشور به سوخت‌های آلاینده و فسیلی برای تأمین نیاز انرژی کشور، کمتر شود. کشوری که از نظر وضع و اجرای سیاست‌های حافظ محیط‌زیست در انتهای فهرست قرار دارد، کشور امارات است و این ضعف امارات زمینه را برای کاهش کیفیت هوا در این کشور فراهم کرده است.

آینده را فراموش نکنید

متیو گریفین با اشاره به اینکه اغلب سیاست‌های وضع‌شده توسط دولت‌ها سیاست‌هایی مربوط به سال‌های آینده و حتی دهه‌های آینده است، تاکید کرد: «دولت‌ها برای آینده برنامه‌ریزی می‌کنند ولی کمتر برنامه‌ای است که به‌طور کامل اجرا شود. نکته مهم‌تر این است که هرچه اقتصاد یک کشور توسعه‌یافته‌تر یا اشباع‌شده‌تر باشد، برنامه‌ریزی‌های جاه‌طلبانه برای آینده کشور کمتر است. به‌عنوان‌مثال در کشوری مانند امریکا اغلب دولتمردان تنها برای حفظ شرایط خوب کنونی تلاش می‌کنند و این مسئله باعث عقب ماندن آن‌ها از اقتصادهای درحال‌توسعه‌ای مانند چین و کره جنوبی می‌شود. این دو کشور آسیایی برنامه‌های بلندپروازانه‌ای دارند که بسیاری اجراشدن آن‌ها را غیرممکن می‌دانند ولی آن‌ها برای تحقق این برنامه‌ها اقدام به ارائه طرح‌های کوچک‌تری می‌کنند که زیرساخت لازم برای اجرای طرح اصلی را فراهم کند.»

به همین دلیل است که کشورهایی مانند چین و کره جنوبی و اندونزی با سرعت بیشتری از رکود اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا خارج می‌شوند و تأثیر این بحران روی اقتصاد این کشورها کمتر از کشورهای صنعتی مانند امریکا و آلمان بود.

در انتهای این گزارش به مسئله تغییرات جوی و مشکلی که دنیا با آن روبه‌رو است هم اشاره شد. متیو گریفین در این مورد نوشت: «تغییرات جوی را می‌توان بزرگ‌ترین چالش بشریت دانست. کشورهایی که بتوانند این مسئله را مدیریت کنند خواهند توانست کمترین آسیب را در مواجهه با تغییرات جوی متحمل شوند.»

به همین منظور شاخص ریسک محیط‌زیست توسط موسسه ژرمن واچ تهیه‌شده است که این شاخص به ارزیابی عملکرد کشورها در مواجهه با بحران‌های زیست‌محیطی از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۸ پرداخته است. این عملکرد مبنایی برای پیش‌بینی سیاست‌های آن‌ها در سال‌های آتی است. طبق بررسی‌های انجام‌شده توسط این موسسه مطالعاتی کشور سنگاپور بالاترین آمادگی را برای مواجهه با تغییرات جوی دارد و در صورت روبه‌رو شدن با بحران‌های زیست‌محیطی می‌تواند با بالاترین سرعت به وضع عادی بازگردد. کشورهای امارات، ساحل‌عاج و نروژ از نظر این شاخص در رده‌های بعدی قرار دارند. طبق این مطالعه کشوری که کمترین احتمال مواجهه با بحران‌های ناشی از تغییرات آب و هوایی، سیل و طوفان‌های شدید را دارد عربستان سعودی است. پنج کشور اروپای غربی نیز در زمره کشورهایی قرار دارند که احتمال این تجربه در آن‌ها بسیار کم است و کانادا و امریکا هم جایگاه هفتم و هشتم را دارند. به همین دلیل است که دونالد ترامپ در امریکا از پیمان زیست‌محیطی پاریس خارج شد و مشکل ناشی از تغییرات جوی را مشکل کشورهای دیگر خواند و نخواست در این سیاست با دنیا همراه شود. ازجمله کشورهایی که بالاترین خطر در این حوزه را تجربه خواهند کرد می‌توان به نیجریه و بنگلادش اشاره کرد که افزایش شدید درجه حرارت هوا و در نهایت از بین رفتن توان تولید محصولات کشاورزی در بخش‌های زیادی از کشور را شاهد خواهند بود.

تجربه پاندمی کرونا در دنیا و تبعات آن باعث شده است تا دنیا به فکر افزایش تاب‌آوری خود در برابر چالش‌های پیش رو بیفتد. حال چالش‌های پیش رو می‌تواند تغییرات جوی، طوفان و سیل‌های ناگهانی یا یک پاندمی دیگر باشد که برای مدیریت آن‌ها باید از همین امروز برنامه‌ریزی شود و با توجه به تجربه سال ۲۰۲۰ بهترین و کارآمدترین سیاست‌ها به کار گرفته شود.